Πόνος και παχυσαρκία, μια ολέθρια σχέση.

Κων/νος Σαρόπουλος, Ορθοπαιδικός Χειρουργός,

Δ/ντής Η΄ Ορθοπαιδικής Κλινικής Ερρίκος Ντυνάν (konsaropoulos@gmail.com).

Η ευχαρίστηση που βιώνουμε από το φαγητό προέρχεται από την ανταπόκριση του εγκεφάλου και ο πόνος σαφώς επηρεάζει τα κυκλώματα που είναι υπεύθυνα γι’ αυτό. Πράγματι τα δεδομένα δείχνουν ότι ο χρόνιος πόνος σχετίζεται με διαταραχές στην αντίληψη της ηδονής και την συμπεριφορά με κίνητρο την ανταμοιβή, που έχουν συνδεθεί με αλλαγές στον μεταιχμιακό σύστημα και θα μπορούσαν να εξηγήσουν τον αυξημένο κίνδυνο για παχυσαρκία σε ασθενείς που πονάνε. Ωστόσο, ο μηχανισμός αυτών των αλλαγών και ο τρόπος με τον οποίο προκύπτουν σε σχέση με την ανάπτυξη του χρόνιου πόνου παραμένουν ελάχιστα κατανοητοί.

Οι ασθενείς που πονάνε παίρνουν βάρος γιατί αποφεύγουν τη φυσική δραστηριότητα για να μην προκαλέσουν πόνο. Όμως, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι οι ασθενείς με χρόνια οσφυαλγία έχουν παρόμοια επίπεδα σωματικής δραστηριότητας με εκείνους που δεν αισθάνονται πόνο. Επομένως, η κινησιοφοβία από μόνη της δεν αρκεί για να εξηγήσει τη σχέση μεταξύ χρόνιου πόνου και παχυσαρκίας. Κάποιες μελέτες, επίσης, έχουν δείξει ότι είναι δυνατό να προβλεφθεί η μετάβαση στο χρόνιο πόνο από τις δομικές και λειτουργικές ιδιότητες του μεταιχμιακού συστήματος. Μια πρόσφατη, μάλιστα, που δημοσιεύτηκε στο PLOS ONE έδειξε μέσω πειραμάτων συμπεριφοράς και νευροαπεικόνισης ότι ο πόνος στην οσφυϊκή χώρα αλληλεπιδρά με την τροφή.

Στην συγκεκριμένη εργασία εξετάστηκε πώς επηρεάστηκε η διατροφική συμπεριφορά ασθενών με οσφυαλγία πριν και μετά τη μετάβαση σε χρόνιο πόνο, σε σύγκριση με υγιείς και ασθενείς των οποίων ο πόνος υποχώρησε. Πράγματι, οι ερευνητές διαπίστωσαν πώς η ηδονική αντίληψη της πλούσιας σε λιπαρά τροφής, η οποία μεταβάλλεται σε ασθενείς με χρόνιο πόνο, σχετίζεται με τις ιδιότητες του επικλινούς πυρήνα. Σημειωτέον ότι ο επικλινής πυρήνας, ή λοφίδιο του κερκοφόρου πυρήνα, τμήμα του ραβδωτού σώματος, έχει σχετιστεί με τη λήψη αποφάσεων, την απόλαυση, την επιθυμία του ατόμου να ανταμειφθεί, το κίνητρο δηλαδή, και τον εθισμό. Φαίνεται λοιπόν πως ο επικλινής πυρήνας εμπλέκεται άμεσα στην ηδονική διαδικασία της σίτισης και του ρόλου της στον χρόνιο πόνο.

Στην αναφερόμενη εργασία συμμετείχαν ασθενείς με υποξεία οσφυαλγία που παρακολουθήθηκαν για ένα έτος, υγιή άτομα ως ομάδα ελέγχου, καθώς και ασθενείς με χρόνια οσφυαλγία σε ένα μόνο χρονικό σημείο. Στο πείραμα εξετάστηκε η απόκριση του εγκεφάλου στη ζάχαρη και το λίπος μέσω επιδορπίων που τροποποιήθηκαν και διαπιστώθηκε ότι ενώ φάνηκαν αλλαγές στη διατροφική συμπεριφορά ως προς το λίπος κανένας από τους ασθενείς δεν βίωσε αλλαγές ως προς τη ζάχαρη. Επίσης παρατηρήθηκε ότι η αλλαγή στην προτίμηση των τροφίμων δεν άλλαξε τη θερμιδική πρόσληψη, ευρήματα που υποδηλώνουν ότι η παχυσαρκία σε ασθενείς με χρόνιο πόνο μπορεί να μην προκαλείται τόσο από την έλλειψη κίνησης, αλλά κυρίως από την αλλαγή του τρόπου διατροφής.

Οι ασθενείς με οξεία οσφυαλγία που έγιναν καλά στην πορεία έχασαν την ευχαρίστηση από το επιδόρπιο και εμφάνισαν διαταραγμένα σήματα στην επικοινωνία μεταξύ πεπτικού συστήματος και εγκεφάλου, ενώ εκείνοι με οξεία οσφυαλγία που επιμένει δεν είχαν αρχικά την ίδια αλλαγή στη διατροφική τους συμπεριφορά. Οι ασθενείς όμως με χρόνια οσφυαλγία ανέφεραν ότι τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και υδατάνθρακες, όπως το παγωτό και τα μπισκότα, έγιναν προβληματικά για αυτούς με την πάροδο του χρόνου και η νευροαπεικόνιση έδειξε διαταραγμένα σήματα κορεσμού.

Εν τέλει, οι σαρώσεις του εγκεφάλου των συμμετεχόντων στη μελέτη αποκάλυψαν ότι ο επικλινής πυρήνας μπορεί να προσφέρει ενδείξεις για το ποιος κινδυνεύει να βιώσει μια μακροπρόθεσμη αλλαγή στη δίαιτά του. Οι ασθενείς με χρόνια οσφυαλγία κι εκείνοι με υποξεία που συνέχισαν να πονάνε έδειξαν ισχυρή και άμεση σχέση μεταξύ της ηδονικής αντίληψης από την πλούσια σε λιπαρά τροφή και του όγκου του επικλινούς πυρήνα. Η δομή του επικλινούς πυρήνα ήταν φυσιολογική σε ασθενείς που αρχικά παρουσίασαν αλλαγές στη διατροφική τους συμπεριφορά, αλλά ο πόνος τους υποχώρησε και δεν έγινε χρόνιος. Αντίθετα, είχαν μικρότερο επικλινή πυρήνα όσοι είχαν φυσιολογική διατροφική συμπεριφορά, αλλά ο πόνος τους μετέπεσε σε χρόνιο.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο επικλινής πυρήνας προέβλεψε βαθμολογίες ευχαρίστησης μόνο σε ασθενείς με χρόνια οσφυαλγία και σε ασθενείς που η οξεία οσφυαλγία έγινε χρόνια, υποδηλώνοντας ότι αυτή η περιοχή διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη συμπεριφορά των ασθενών με χρόνιο πόνο. Αυτά τα ευρήματα μπορεί να αποκαλύψουν νέους φυσιολογικούς μηχανισμούς που συνδέουν τον χρόνιο πόνο με τη διατροφή και το σωματικό βάρος.

Η συγκεκριμένη μελέτη έδειξε ότι είναι δυνατό να προβλεφθεί η μετάβαση στον χρόνιο πόνο από τις δομικές και λειτουργικές ιδιότητες του μεταιχμιακού συστήματος και ότι ένας μικρότερος επικλινής πυρήνας μπορεί να δείξει εάν κάποιος διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξει χρόνιο πόνο.

Η παχυσαρκία επιβαρύνει τον πόνο και ο πόνος την παχυσαρκία καταλήγοντας σε έναν καταστροφικό φαύλο κύκλο που δεν σπάει εύκολα. Η γνώση για τη σχέση μεταξύ του χρόνιου πόνου και της διατροφικής συμπεριφοράς θα μπορούσε να βοηθήσει στη διαχείριση και την αντιστροφή των αρνητικών συναισθηματικών πτυχών του χρόνιου πόνου.

Πηγή: Yezhe Lin, Ivan De Araujo, Gelsina Stanley, Dana Small, Paul Geha. Chronic pain precedes disrupted eating behavior in low-back pain patients. PLOS ONE, 2022; 17 (2): e0263527 DOI: 10.1371/journal.pone.0263527.