Προληπτικά μέτρα για την καλύτερη έκβαση της ολικής αρθροπλαστικής
Κων/νος Σαρόπουλος, Χειρουργός Ορθοπαιδικός, Δ/ντής Η΄ Ορθοπαιδικής Κλινικής Ερρίκος Ντυνάν (konsaropoulos@gmail.com).
Η ολική αρθροπλαστική είναι μία αποτελεσματική επιλογή για τους ασθενείς με σοβαρή αρθρίτιδα. Αφορά την αντικατάσταση της φθαρμένης άρθρωσης με τεχνητά μοσχεύματα όταν δεν αποδίδει πλέον η συντηρητική θεραπεία στην αντιμετώπιση του πόνου και της δυσλειτουργίας. Όταν δηλαδή δεν αρκούν πλέον τα αναλγητικά φάρμακα, η τροποποίηση των δραστηριοτήτων, τα βοηθήματα βάδισης ή οι νάρθηκες, η φυσικοθεραπεία, οι ενδοαρθρικές ενέσεις, ο έλεγχος του σωματικού βάρους και άλλες πιο ειδικές θεραπείες για την κάθε αρθρίτιδα.
Η αρθροπλαστική γίνεται στο ισχίο και το γόνατο, αλλά και στον ώμο, τον αγκώνα, την ποδοκνημική και τα δάκτυλα στοχεύοντας στην απαλλαγή από τον πόνο, την επαναφορά της κινητικότητας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Ένας καλός σχεδιασμός και μια διεξοδική προεγχειρητική αξιολόγηση των ασθενών που υποβάλλονται σε ολική αρθροπλαστική είναι κρίσιμοι παράγοντες για αυτήν καθ εαυτήν τη χειρουργική τεχνική αλλά και τη βελτιστοποίηση όλων των πιθανών προϋπαρχουσών παθήσεων για την πρόληψη πιθανών επιπλοκών κατά την περιεγχειρητική περίοδο.
Η καλύτερη δυνατή προετοιμασία για μια ολική αρθροπλαστική ισχίου ή γόνατος είναι η προ-αποκατάσταση, η «προανάρρωση» που λαμβάνει χώρα εβδομάδες πριν από το χειρουργείο μέσω εκπαίδευσης κι ελέγχων υγείας λέει ο Stephan Kirschner, πρόεδρος της Γερμανικής Εταιρείας Αρθροπλαστικής, στη συνέντευξη Τύπου για το 25ο Συνέδριο της εταιρείας.
Κάθε επέμβαση επιβαρύνει το σώμα και όσο καλύτερη είναι η φυσική κατάσταση του ασθενή, τόσο πιο εύκολα ξεπερνιούνται αυτές οι καταπονήσεις. Η καλή προετοιμασία για μια επέμβαση είναι ζωτικής σημασίας. Δεδομένου ότι η πλειονότητα των προσθετικών επεμβάσεων είναι προγραμματισμένες, ο χρόνος πριν από την επέμβαση μπορεί να αξιοποιηθεί υπέρ του ασθενή.
Στην Ελλάδα, όπως σε κάθε επέμβαση, έτσι και πριν την αρθροπλαστική απαιτείται μια ουσιαστική προεγχειρητική ετοιμασία με πλήρες ιατρικό ιστορικό, ακτινογραφίες της πάσχουσας άρθρωσης και θώρακος, βασικές αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις, ΗΚΓ, εκτίμηση από αναισθησιολόγο και έλεγχο και διόρθωση συννοσηροτήτων.
Την περίοδο της περιεγχειρητικής φροντίδας, τα κλασικά προβλήματα μετά από επεμβάσεις όπως ο πόνος, η ναυτία και η γαστρεντερική ατονία αντιμετωπίζονται επιτυχώς με τα πρωτόκολλα ταχείας κινητοποίησης του ασθενή (fast track), που εφαρμόζουν οι περισσότεροι ορθοπαιδικοί.
Εξίσου σημαντική ωστόσο είναι η περίοδος πριν την επέμβαση και αξίζει να της δώσουμε τη δέουσα προσοχή, επειδή η γενική κατάσταση της υγείας του ασθενή επηρεάζει το ποσοστό των επιπλοκών αλλά και την μετεγχειρητική πορεία.
Στη συνέντευξή του ο Kirschner υπενθύμισε επίσης ότι οι ασθενείς θα πρέπει να ελέγχονται ως προς τα φάρμακα που λαμβάνουν. Ως γνωστόν ο αριθμός των συνταγογραφούμενων φαρμάκων αυξάνεται σχεδόν εκθετικά με την ηλικία και συσχετίζεται με μια δυσμενή μετεγχειρητική πορεία. Όσον αφορά την προετοιμασία πριν από τη χειρουργική επέμβαση, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε πιθανά ανεπαρκή φαρμακευτική αγωγή. Χρήσιμη είναι η προσφυγή στον κατάλογο FORTA (Fit for The Aged), που είναι ένα σύστημα ταξινόμησης φαρμάκων που έχει σχεδιαστεί ως κλινικό εργαλείο για να βοηθήσει στην παρακολούθηση και τη βελτιστοποίηση της φαρμακευτικής θεραπείας και της διαχείρισης φροντίδας ιδίως των ηλικιωμένων ασθενών. Κατά γενικό κανόνα, τα μη απαραίτητα φάρμακα θα πρέπει να διακόπτονται και δεν πρέπει να χορηγούνται αντιχολινεργικά φάρμακα και βενζοδιαζεπίνες. Μερικές φορές επίσης απαιτείται η διακοπή ή η τροποποίηση κάποιων από τα προσλαμβανόμενα φάρμακα, ιδίως αν πρόκειται για αντιπηκτικά ή φάρμακα που προκαλούν ανοσοκαταστολή.
Είναι πολύ ωφέλιμο να ευαισθητοποιηθεί ο ασθενής ότι μπορεί να συμβάλει στην ευνοϊκή πορεία της επέμβασης ακολουθώντας έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Ακόμη και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που γίνονται 4-6 εβδομάδες πριν από την προγραμματισμένη επέμβαση μπορεί να έχουν σημαντικά αποτελέσματα.
Πριν από την επέμβαση, θα πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ. Η κατανάλωση αλκοόλ για τους άνδρες δεν πρέπει να υπερβαίνει την ημερήσια πρόσληψη 0,5-0,6 L μπύρας ή 0,3 L κρασιού, ενώ για τις γυναίκες, η μισή αυτής της ποσότητας. Ο κίνδυνος για μετεγχειρητικές επιπλοκές μπορεί να μειωθεί σχεδόν κατά το ήμισυ εάν απέχουν από το αλκοόλ για αρκετές εβδομάδες.
Υπάρχει επίσης δύο έως πέντε φορές υψηλότερος κίνδυνος για μετεγχειρητικές επιπλοκές για τους καπνιστές, ιδιαίτερα όσον αφορά τις λοιμώξεις. Η διακοπή του καπνίσματος για μόλις 6 εβδομάδες πριν από την επέμβαση είναι αρκετή για να μειώσει τον κίνδυνο κατά περίπου 50%.
Η καθιστική ζωή και η σωματική αδράνεια παίζουν επίσης σοβαρό ρόλο. Οι ασθενείς που είναι σωματικά δραστήριοι σε τακτική βάση συνέρχονται πολύ πιο γρήγορα μετά την επέμβαση. Για τη διατήρηση της ατομικής υγείας, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά 150 λεπτά σωματικής δραστηριότητας την εβδομάδα. Σημειωτέον ότι είναι σημαντικότερο να κινείται κανείς πολλές φορές την ημέρα, παρά να παίζει ένα ακραίο άθλημα για 2 ώρες εβδομαδιαίως. Ακόμα και οι πολύ ανενεργοί ασθενείς μπορεί να είναι σε θέση να αυξήσουν σημαντικά τη σωματική τους απόδοση πριν την επέμβαση κάνοντας περιπάτους ή ποδήλατο.
Η απλή αναπνευστική γυμναστική που εστιάζει στη βαθιά αναπνοή, ενισχύει τους εισπνευστικούς μυς και ο επαρκής χρόνος για την εκπνοή μπορεί να βελτιώσει την πνευμονική ικανότητα και να επιφέρει σημαντικά θετικά αποτελέσματα.
Κρίσιμοι παράγοντες κινδύνου που μπορούν να ελεγχθούν βραχυπρόθεσμα είναι η αναιμία, ο υποσιτισμός και η σαρκοπενία, η σοβαρή παχυσαρκία, η ανεπάρκεια βιταμίνης D και οι χρόνιες ασθένειες που δεν είχαν αντιμετωπιστεί προηγουμένως, όπως πχ η νεφρική ανεπάρκεια. Για τους περισσότερους από αυτούς τους κινδύνους, απλά μέτρα, όπως πχ η έγχυση σιδήρου μετά τη διάγνωση της αναιμίας, μπορούν να επιφέρουν ταχεία ανακούφιση και να βελτιώσουν σημαντικά την προεγχειρητική κατάσταση του ασθενούς.
Ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να λαμβάνεται για τους ασθενείς που δεν είναι σωματικά δραστήριοι, υποσιτισμένοι και στερούνται μυϊκής δύναμης, καθώς διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο επιπλοκών. Η σαρκοπενία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στους ηλικιωμένους ασθενείς. Εάν ο ασθενής έχει μόνο μια ήπια περίπτωση σαρκοπενίας, τότε μια παρέμβαση με αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών και θερμίδων, σε συνδυασμό με ασκήσεις ενδυνάμωσης, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη φυσική του κατάσταση σε λιγότερο από 12 εβδομάδες.
Εντέλει η κοινή προσπάθεια ασθενούς και ιατρού κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής προετοιμασίας μειώνει τους περιεγχειρητικούς κινδύνους και διευκολύνει την ταχεία επιστροφή στις επιθυμητές δραστηριότητες.
Πηγή: Ute Eppinger. How Can We Get the Best Result Out of Joint Replacement Surgery? January 17, 2024. Medscape German edition.