O χρόνιος πόνος συρρικνώνει τον εγκέφαλο.
Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, (xroniosponos.gr).
Οπως έχουμε περιγράψει και σε άλλα προηγούμενα άρθρα, τα ηλεκτρικά ερεθίσματα του πόνου απόλο το σώμα, σε φυσιολογικές συνθήκες, φθάνοντας στις συνάψεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) και ιδιαίτερα στο προσυναπτικό τμήμα των συνάψεων, προκαλούν την έκλυση νευροδιεγερτικών ουσιών όπως είναι το γλουταμικό οξύ, οι νευροκινίνες, η ουσία Ρ, η σεροτονίνη, η νοραδρεναλίνη, οι προσταγλανδίνες και αρκετές άλλες, λιγότερο γνωστές. Ολες αυτές ενισχυουν την ένταση και την διάρκεια του ηλεκτρικού ερεθίσματος του πόνου, τόσο ώστε το ερέθισμα να μπορέσει να περάσει στο μετασυναπτικό τμήμα και τελικά να φθάσει στον εγκέφαλο όπου θα αξιολογηθεί σαν πόνος.
Αυτά συμβαίνουν στον οξύ πόνο υπό φυσιολογικές συνθήκες και για κάποια λογική χρονική διάρκεια μέχρι και 3 μηνών. Οταν όμως το ερέθισμα διαρκέσει ή ενισχυθεί περισσότερο, τότε όλες αυτές οι νευροδιεγερτικές ουσίες, τις οποίες περιέγραψα προηγουμένως, όχι μόνο διεγείρουν αλλά αρχίζουν να βλάπτουν το μετασυναπτικό τμήμα αλλά και ολόκληρη την σύναψη και προοδευτικά να την καταστρέφουν. Επομένως αντί να είναι απλώς νευροδιεγερτικές γίνονται νευροτοξικές.
Το γεγονός αυτό προκαλεί αρχικά υπερδιεγερσιμότητα των συνάψεων του Νωτιαίου Μυελού και του εγκεφάλου, το ονομαζόμενο διεθνώς Wind Up phenomenon ή Κεντρική Υπερευαισθησία και τελικά μόνιμη βλάβη, η οποία ονομάζεται Διεγερσιμοτοξικότητα (Excitotoxicity) από την δράση των ισχυρών νευροδιεγερτικών αλλά τοξικών πλέον ουσιών, που είναι και το πρώτο βήμα για την χρονιότητα του πόνου.
Την κατάσταση αυτή προσπαθεί αρχικά το ΚΝΣ να την αντιμετωπίσει τροποποιώντας δομικά και λειτουργικά τις συνάψεις του ΝΜ και του εγκεφάλου (modification), τελικά όμως η επιδιόρθωση είναι μερική ή λανθασμένη και ξεκινά μια επανορθωτική διαδικασία η οποία ονομάζεται νευροπλαστικότητα (neuroplasticity). Κατά την διάρκεια της εξέλιξη της ο εγκέφαλος συνεχίζοντας να τροποποιεί τις συνάψεις του, για να προσαρμοστεί στην διαρκή και ισχυρή ένταση των ηλεκτρικών ερεθισμάτων του πόνου, αλλάζει την δομή και την λειτουργία των νευρώνων του, σε μόνιμη βάση, με αποτέλεσμα ο αρχικός οξύς πόνος να μετατρέπεται προοδευτικά σε χρόνιο (https://homework.study.com/explanation/what-is-the-best-known-example-of-neuroplasticity.html, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.01657).
Οσο διαρκεί αυτή η διαδικασία οι ευγενείς νευρώνες της φαιάς ουσίας καταστρέφονται, εξαφανίζονται και με αποτέλεσμα να μειώνεται προοδευτικά ο όγκος της φαιάς ουσίας στον εγκέφαλο. Οι νευρώνες της φαιάς ουσίας υπενθυμίζω ότι ελέγχουν την μάθηση, την προσοχή, την μνήμη, την διαδικασία της σκέψης, τον έλεγχο και τον συντονισμό των κινήσεων του οργανισμού κ.ά. (https://www.pathways.health/chronic-pain-long-term-effects-on-the-brain-and-body-explained/).
Μελέτες από τον A. Vania Apcarian και τους συνεργάτες του απέδειξαν με συνεχείς μαγνητικές τομογραφίες του εγκεφάλου ότι o χρόνιος πόνος και ιδιαίτερα η χρόνια οσφυαλγία, μειώνει την φαιά ουσία περίπου από 1 έως 5%, δηλαδή περίπου όσο χάνει ένας φυσιολογικός ηλικιωμένος μέσα σε 10-20 χρόνια. Αυτό αντιστοιχεί σε απώλεια 1.3 cm3 φαιάς ουσίας για κάθε έτος χρόνιου πόνου (A.V. Apcarian et al. 2004 DOI: https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.2541-04.2004).
Επομένως ο χρόνιος πόνος δεν ταλαιπωρεί μόνον χρονίως τον άνθρωπο, γεγονός το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί μερικώς από κάποια φάρμακα, αλλά αποσυντονίζει αρχικά και βλάπτει τελικά και μόνιμα τις πνευματικές και συναισθηματικές ικανότητες ενός ατόμου, γεγονός το οποίο απ ότι γνωρίζουμε θεραπεύεται πάρα πολύ δύσκολα.
Συμπερασματικά για να το αποτρέψουμε αυτή την δυσάρεστη εξέλιξη, θα πρέπει να θεραπεύουμε όσο μπορούμε πιο γρήγορα και ολοκληρωτικά έναν οξύ πόνο, ο οποίος είναι προστατευτικό σύμπτωμα, για να μην καταλήξει ο ασθενής μας να πάσχει από χρόνιο πόνο, ο οποίος είναι μια σοβαρή χρόνια νόσος.