Η γυμναστική είναι χρήσιμη στην Οστεοαρθρίτιδα ή μήπως όχι;
Κων/νος Σαρόπουλος, Χειρουργός Ορθοπαιδικός (ksaropoulos@hotmail.com)
Είναι λογικό ότι η συνεχής επιβάρυνση των στηρικτικών αρθρώσεων (γόνατα, ισχία, ποδοκνημικές) από παραπανίσια κιλά θα μπορούσε να προκαλέσει κάποια βαθμιαία βλάβη τους και πράγματι τα υπέρβαρα άτομα και των δύο φύλων πάσχουν συχνότερα από oστεοαρθρίτιδα (ΟΑ) των γονάτων, αφού η αύξηση του σωματικού βάρους αυξάνει την πίεση που υφίσταται ο αρθρικός χόνδρος με αποτέλεσμα την αποδιοργάνωση και τον εκφυλισμό του, μια μη αναστρέψιμη διαδικασία που οδηγεί στην πάθηση.
Γνωρίζουμε ότι οι ασθενείς με Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) >30 kg/m2 έχουν 7 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για ανάπτυξη ΟΑ του γόνατος, ενώ για κάθε 5 μονάδες αύξησης του ΔΜΣ, ο κίνδυνος εμφάνισης ΟΑ του γόνατος αυξάνεται κατά 35% και του ισχίου κατά 11%. Ο κίνδυνος, δε, να αναπτυχθεί ΟΑ του γόνατος αυξάνει κατά 40% για κάθε 5 κιλά πέραν του κανονικού βάρους, ενώ μειώνεται περίπου στο ίδιο ποσοστό όταν το άτομο χάσει τα περιττά κιλά. Έχει αποδειχθεί, μάλιστα, ότι η απώλεια έστω και 10 κιλών σε παχύσαρκες γυναίκες μειώνει σημαντικά τους πόνους των οστεοαρθριτικών γονάτων.
Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνον μηχανικό, αφού η παχυσαρκία επηρεάζει και την ΟΑ σε αρθρώσεις, όπως των χεριών, που δεν υφίστανται μηχανική επιβάρυνση, αλλά οφείλεται και στη λεπτίνη, μια ορμόνη του λιπώδους ιστού που ρυθμίζει το βάρος του σώματος, διαχειρίζεται την καύση ή την αποθήκευση του λίπους, ελέγχει το αίσθημα της πείνας, ενώ παράλληλα ρυθμίζει τις ανοσολογικές και φλεγμονώδεις διεργασίες στον οργανισμό και βρίσκεται σε αφθονία στα παχύσαρκα άτομα.
Ο στόχος, εν ολίγοις, είναι να πείσουμε αυτούς τους ασθενείς να χάσουν βάρος. Καθόλου εύκολη υπόθεση, κυρίως γιατί δεν υπάρχει διαθέσιμη ιδανική δίαιτα που να ταιριάζει σε όλους. Μπορούμε όμως να τους κατευθύνουμε υπενθυμίζοντάς τους να αποφεύγουν την πρόσληψη τροφών όπως τα λιπαρά, τη ζάχαρη, τα λευκά σιτηρά, τις πατάτες, αλλά και την κατανάλωση κόκκινου κρέατος ή επεξεργασμένων τροφίμων· να προσέχουν εκτός της συνολικής πρόσληψης των θερμίδων και την προέλευσή τους επιλέγοντας τροφές μη εξευγενισμένες και ελάχιστα επεξεργασμένες όπως τα λαχανικά, τα σιτηρά ολικής άλεσης, τα φρούτα, τους ξηρούς καρπούς και τη γιαούρτη· να καταργήσουν τα σνακς, τα αλκοολούχα ποτά και τα αναψυκτικά με ζάχαρη ή φρουκτόζη καθώς και τα τηγανητά. Πολλές φορές, ωστόσο, ούτε αυτά τα διαιτητικά μέτρα αρκούν, καθώς η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι ένα σύνθετο ιατρικό θέμα στο οποίο εμπλέκονται και άλλες παθήσεις όπως η υπέρταση, ο διαβήτης, η υπερλιπιδαιμία αλλά και συμπεριφορικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες και χρειάζεται διεπιστημονική προσέγγιση.
Η παχυσαρκία, λοιπόν, είναι ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου στην προσπάθεια προληπτικής αντιμετώπισης της οστεοαρθρίτιδας, γεγονός που επιβεβαιώνεται για ακόμα μια φορά με νεώτερη μελέτη από το Τμήμα Ακτινολογίας και Βιοϊατρικής Απεικόνισης του Πανεπιστήμιου του Σαν Φρανσίσκο, η οποία όμως προχωράει και λίγο παραπέρα, δηλαδή αναλύει τον τρόπο απώλειας του βάρους σε σχέση με την επιβράδυνση της εξέλιξης της ΟΑ του γόνατος στα υπέρβαρα άτομα.
Η εν λόγω μελέτη περιελάμβανε 760 υπέρβαρους ή παχύσαρκους ενήλικες που είχαν ήπια έως μέτρια ΟΑ στο γόνατο ή παράγοντες κινδύνου να αναπτύξουν ΟΑ, οι οποίοι χωρίστηκαν σε μια ομάδα ελέγχου ασθενών που δεν έχασε βάρος και σε μια ομάδα που έχασε βάρος μέσω δίαιτας, άσκησης ή συνδυασμού τους. Μετά από οκτώ χρόνια, η εκφύλιση του αρθρικού χόνδρου που αξιολογήθηκε με Μαγνητική Τομογραφία ήταν πολύ χαμηλότερη στην ομάδα απώλειας βάρους από ότι στην ομάδα ελέγχου, πράγμα που δεν φάνηκε στους ασθενείς που έχασαν βάρος μόνο μέσω της άσκησης, παρότι και αυτοί έχασαν το ίδιο βάρος.
Με λίγα λόγια, όταν συνδυάζονται οι παράγοντες κινδύνου, π.χ. καταπόνηση λόγω άσκησης συν αυξημένο σωματικό βάρος, ο κίνδυνος της ΟΑ αυξάνει. Έτσι, η άσκηση στους υπέρβαρους ασθενείς μπορεί να μην ωφελεί, αλλά αντίθετα να βλάπτει. Καλό είναι λοιπόν να είμαστε επιφυλακτικοί όταν προτείνουμε άθληση, ώστε να μην παρασύρουμε τους ασθενείς μας σε λάθος επιλογές, καθώς η διατήρηση της φυσικής δραστηριότητας είναι πολύ σημαντική κατά τη χρόνια πορεία της ΟΑ, φτάνει να είναι συνετή κι όσο το δυνατό πιο εξατομικευμένη. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με την ανάπαυση, η οποία είναι άκρως απαραίτητη κατά τις εξάρσεις του πόνου και της φλεγμονής, αλλά δεν θα πρέπει να παρατείνεται γιατί οδηγεί σε ελάττωση της κινητικότητας και μυϊκή ατροφία τροφοδοτώντας έτσι το φαύλο κύκλο της πάθησης. Κάθε ασθενής δηλαδή με ΟΑ πρέπει να έχει ως οδηγό την προσωπική του χρυσή τομή. Δεν είναι τυχαίο που στους ασθενείς με ΟΑ προτείνονται η κολύμβηση αντί για το τρέξιμο ή τα αγωνιστικά αθλήματα. Ακόμα και η βάδιση, πρέπει να προσαρμόζεται όσον αφορά την ταχύτητα και την απόσταση, με γνώμονα την επιδείνωση των συμπτωμάτων, ώστε να μπορεί να μειώσει τον πόνο και τη δυσκαμψία και να βελτιώσει τη λειτουργία χωρίς να προκαλέσει πρόοδο της ΟΑ ή βλάβη στις αρθρώσεις των κάτω άκρων. Γι’ αυτό και όταν η προσβολή των μεγάλων αρθρώσεων αποκλείει το αποτελεσματικό περπάτημα, είναι προτιμότερη η κολύμβηση, οι ασκήσεις στο νερό, το Tai Chi και πιθανώς η ποδηλασία.
Πηγή: Alexandra Gersing . Weight loss through exercise alone does not protect knees. Arthritis & Rheumatism. November 28, 2017